Για τον Πολωνό νομπελίστα ποιητή Τσέσλαβ Μίλος

Ο Μίλος, ο Πολωνός ποιητής, συγγραφέας, διπλωμάτης, εξόριστος και δαφνοστεφανωμένος νομπελίστας, υπήρξε μια μορφή της οποίας η ζωή έμοιαζε να ενσωματώνει τον αναβρασμό ολόκληρου του εικοστού αιώνα. Έζησε τους δυο παγκοσμίους πολέμους και τη Ρωσική Επανάσταση, βίωσε τον φασισμό, τον κομμουνισμό και τη δημοκρατία, έζησε στην Ανατολική και τη Δυτική Ευρώπη και, αργότερα, στις Ηνωμένες Πολιτείες, επιστρέφοντας ξανά και ξανά στα γεγονότα εκείνα στα γραπτά του. «Για μένα ο Μίλος είναι από κείνους τους συγγραφείς των οποίων η προσωπική ζωή υπαγορεύει το έργο τους… Εκτός των ποιημάτων του, όλα τα υπόλοιπα κείμενά του είναι δεμένα με την… προσωπική του ζωή ή την ιστορία των καιρών του», λέει γι’ αυτόν ο Βίτολντ Γκόμπροβιτς, ο άλλος μεγάλος εξόριστος Πολωνός ποιητής. Θα συμφωνήσω, χωρίς όμως να εξαιρέσω τα ποιήματα του Μίλος και πιστεύω πως ούτε εκείνος θα το έκανε, αφού θεωρούσε το μεγαλύτερο επίτευγμά του ως ποιητή την ικανότητά του να συγχωνεύει την ιστορία μέσα στα προσωπικά του βιώματα.

Όταν ρωτήθηκε για την πατρίδα του, ο Μίλος αποκρίθηκε πως κατάγεται από άλλο πλανήτη, άλλο χρόνο, άλλη εποχή. Γεννήθηκε το 1911 στη Λιθουανία – τμήμα της ευρωπαϊκής Ρωσίας τότε – σε μια από εκείνες τις περιοχές της Ανατολικής Ευρώπης για τις οποίες οι δυτικοευρωπαίοι έχουν μια αόριστη μόνο άποψη, όπου εκατομμύρια άνθρωποι σκοτώθηκαν και ξεσπιτώθηκαν και στους δυο παγκοσμίους πολέμους, εκεί όπου όσοι επέζησαν, χωρίς καμία σχεδόν εξαίρεση, είχαν μια εκπληκτική ιστορία να διηγηθούν.

[…] Παραθέτω εδώ ένα ποίημα από έναν κύκλο που ονομάζεται «Voices of poor people» («Φωνές φτωχών ανθρώπων»), το οποίο γράφτηκε το 1944:

ΕΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Τη μέρα που ο κόσμος τελειώνει
Μια μέλισσα τριγυρίζει ένα τριφύλλι
Ένας ψαράς μπαλώνει ένα δίχτυ που λαμπυρίζει.
Πρόσχαρα γουρουνόψαρα αναπηδούν στη θάλασσα,
Πλάι στις υδρορροές παίζουν νεαρά σπουργίτια
Και το φίδι έχει χρυσαφένιο δέρμα όπως πρέπει να’ χει.

Τη μέρα που ο κόσμος τελειώνει
Γυναίκες διασχίζουν αγρούς κρατώντας ομπρέλες,
Ένας μεθύστακας νυστάζει στην άκρη του γρασιδιού,
Πλανόδιοι μανάβηδες φωνάζουν στον δρόμο,
Και ένα ιστιοφόρο με κίτρινα πανιά πλησιάζει στο νησί,
Η φωνή ενός βιολιού στέκεται στον ουρανό,
Και οδηγεί σε μια έναστρη νύχτα.

Και εκείνοι που περίμεναν αστραπή και κεραυνό
Απογοητεύονται.
Και εκείνοι που προσδοκούσαν οιωνούς και ρομφαίες αρχαγγέλων
Δεν πιστεύουν πως τώρα συμβαίνει.
Όσο ο ήλιος και η σελήνη στέκονται στον ουρανό,
Όσο μια μέλισσα επισκέπτεται ένα ρόδο,
Όσο ρόδινα βρέφη γεννιούνται
Κανείς δεν πιστεύει πως τώρα συμβαίνει.

Μονάχα ένας γέρος ασπρομάλλης,
Που θα μπορούσε προφήτης να’ ναι
Κι όμως προφήτης δεν είναι, γιατί είναι πολυάσχολος
Επαναλαμβάνει καθώς δένει τις τομάτες του:
Δεν θα υπάρξει άλλο τέλος του κόσμου,
Δεν θα υπάρξει άλλο τέλος του κόσμου.

Αυτά τα «αφελή» ποιήματα του Μίλος ήταν τα πρώτα δείγματα αυτού που επρόκειτο να γίνει η πρωταρχική του πεποίθηση ως ποιητή και βάση της διαφωνίας του με τον μοντερνισμό. Η αξία ενός ποιήματος, σκέφτεται τώρα, πρέπει να εξαρτάται από το ποσοστό πραγματικότητας που αποδίδει. «Η πραγματικότητα αργά ή γρήγορα βάζει τη λογοτεχνία σε δοκιμασία», έλεγε.

Τσαρλς Σίμικ

(μτφρ.: Έλενα Τσουκαλά)

Σημ.: Απόσπασμα από εκτενές κείμενο με τίτλο «Ποιήματα από την Άβυσσο» που αναδημοσιεύθηκε από την The New York Times στην The Athens Review of Books, τεύχος 90, Δεκέμβριος 2017.