«Τεθλασμένες προσεγγίσεις» του Γιώργου Μετήλλια και «Ρητορική ένδεια» της Ειρήνης Παραδεισανού

Σπάνια το κάνω αυτό, να συζητώ μαζί δύο συλλογές, αλλά έτυχε να διαβάσω και τις δύο κοντά-κοντά και να διαπιστώσω ότι έχουν ένα κοινό σημείο που καθορίζει μάλιστα τον βασικό τόνο τους. Το σημείο αυτό είναι η θεατρικότητα.

Ο Γιώργος Μετήλλιας στις «Τεθλασμένες προσεγγίσεις» επισκέπτεται εκ νέου τους μύθους της Ισμήνης, της Ιφιγένειας (εν Αυλίδι), του Ορέστη και του Ιανού και τους συνδέει με τη σημερινή πραγματικότητα με έναν τρόπο που επιδέχεται ειδική ερμηνεία στα σημεία: η διαπραγμάτευση της Ιφιγένειας και του Ορέστη γίνεται σε δεκαπεντασύλλαβο (αλλά όχι ιαμβικό) και μάλιστα της Ιφιγένειας εκτείνεται σε 24 στροφές, ενώ το όνομα ΕΛΕΝΗ εμφανίζεται σαν ακροστιχίδα: «Ελληνική κορμοστασιά, Λάγνα ενδεδυμένη, Ελεύθερη στις σκέψεις της, Ντόμπρα στην πεθυμιά της και Ηθική σαν λάστιχο, στα χαλαρά βρακιά της». Η Ισμήνη από την άλλη μοιάζει να μην αξίζει δεκαπεντασύλλαβο, ενώ και ο Ιανός, το διπλό πρόσωπο του Έλληνα, είναι σε ελεύθερο στίχο. Στο τέλος του Ιανού υπάρχει επίμετρο με επεξηγηματικά σχόλια για τα πρόσωπα που εμφανίζονται στο ποίημα.

Οι στίχοι του κ. Μετήλλια έχουν τεχνική, αυτό είναι αδιαμφισβήτητο. Ρίχνουν μια σκωπτική ματιά σε φαινόμενα του σήμερα, χρησιμοποιώντας τους αρχαίους μύθους ως επίφαση. Η τεχνική που χρησιμοποιεί είναι άρτια, λείπει όμως ένα συστατικό: το συναισθηματικό βάθος. Γιατί συναίσθημα υπάρχει, ο παρατηρητής όμως απλώς το καταγράφει, δεν συμμετέχει. Και, αν το συμπέρασμα είναι ότι είμαστε διπρόσωποι, έχουμε καταλήξει σε αυτό αναίμακτα, χωρίς να ανοίξει ρουθούνι. Αμαρτία εξομολογουμένη, αμαρτία ουκ έστιν, λοιπόν; Δεν ξέρω, και εγώ αναρωτιέμαι. Παραθέτω επίσης μερικούς στίχους από κάθε ενότητα:

Από την «Ισμήνη» μιλά η Ισμήνη (σ’αυτή την ενότητα γίνεται έμμετρος διάλογος μεταξύ των προσώπων):

Να κράταγες τον έρωτα μοναδική σου έννοια.
Υμέναιους να τραγουδάς, να παίζεις.
Αυτά πρέπουν στη νιότη σου, αυτά στην ομορφιά σου,
όχι κόντρες στου Άρχοντα τις ρήσεις.

Από την «Ιφιγένεια στην Αυλίδα» αντιγράφω το Β΄:

Ο Φριτς, του Λούθηρου ο γιος, νέος καλουπωμένος
βαρύχνωτος, δουλευταράς και πολυματσωμένος,
ήρθε στη γη των Ατρειδών, την ξακουσμένη Σπάρτη,
να κάνει τάχα τουρισμό και δήθεν τον πελάτη.
Ο ξακουστός Μενέλαος, πρώτο βιολί στη χώρα,
τον τίμησε με γαλιφιές, με λόγια και με δώρα.
Πάσχισε τον απρόσκλητο να εντυπωσιάσει,
για να τον κάνει φίλο του και πόρτα να τον πιάσει.

Από τον «Ορέστη» μιλά η Θέμις:

Σπάνια κάποιος από σας ζητάει να τον κρίνω
σαν άτομο που έπραξε ετούτο ή εκείνο.
Όλοι άλλους μεμφόσαστε, άλλους κατηγορείτε,
για να τους καθαιρέσετε, στη θέση τους να μπείτε.
Τις κρίσεις τις ψαρεύετε με όσα έχουν δολώσει
οι εκλεκτοί σας τύραννοι, οι θλιβεροί Τριακόσιοι.

Τέλος, από τον «Ιανό»:

Κάιν είμαι , όταν δεν είμαι Άβελ
Κρέων είμαι, όταν δεν είμαι Αντιγόνη
Αλκιβιάδης είμαι, όταν δεν είμαι Σωκράτης
(...)
Κωνσταντίνος είμαι, όταν δεν είμαι Βενιζέλος
ταγματασφαλίτης είμαι, όταν δεν είμαι Σουκατζίδης
κομματόσκυλο είμαι, όταν δεν είμαι Δημοκράτης.

Τα συμπεράσματα δικά σας, πολύ θα ήθελα να τα μοιραστείτε μαζί μου.

Η «Ρητορική ένδεια» της Ειρήνης Παραδεισανού, τώρα, κινείται σε διαφορετικό μήκος κύματος. Η συλλογή έχει και αυτή στοιχεία από την αρχαιοελληνική γραμματεία (π.χ. αναφορές στον Αγαμέμονα, η Θέτιδα, τον Αχιλλέα, τον Οιδίποδα, κ.ά.), αλλά δεν είναι τα στοιχεία αυτά που της προσδίδουν θεατρικότητα. Είναι το ύφος στο οποίο είναι γραμμένη και το ύφος είναι υψηλό. Από τις δύο αισθητικές κατηγορίες της Τέχνης, το ωραίο και το υψηλό, είναι παράξενο που μια νέα κοπέλα επιλέγει να γράψει σε υψηλό ύφος. Και είναι παράξενο επειδή το ύφος αυτό έχει περιορισμούς: έχει στόμφο (πολύ δύσκολο να αποφευχθεί), επιτάσσει μια αποστασιοποιημένη ματιά και δεν χρησιμοποιεί ούτε εγείρει συναίσθημα. Ο αναγνώστης αναγκαστικά μένει θεατής ενός λόγου με στοιχεία έντονης θεατρικότητας, όπου το συναίσθημα εκλογικεύεται, δεν απελευθερώνεται και, κατά συνέπεια, δεν αγγίζει.

Είναι ένας τρόπος γραφής μακριά από το αγαπημένο μου στιλ, αλλά που άλλοι κριτικοί και αναγνώστες βρίσκουν πολύ καλό. Από πλευράς τεχνικής, η Ειρήνη έχει χρησιμοποιήσει κάποιους μετασχηματισμούς που κατά τη γνώμη μου δεν είναι επιτυχημένοι, π.χ. «βλέμμα αιματόχτιστο», «εθελούσιες τσιριμόνιες», «εθελούσια στρυφνότητα». Επίσης, η γλώσσα κάποιες φορές παλινδρομεί σε λόγιους τύπους, π.χ. «με κατοικούν/και με ελαύνουν», «ακκίσματα/και μειδιάματα ειρωνικά», «πελταστής να γείρει του πόνου», με αποτέλεσμα να υπάρχει μεν μουσικότητα, αλλά ο λόγος να μην είναι φυσικός.

Υπάρχουν, ωστόσο, και δείγματα εξαιρετικής γραφής, όπως αυτά που ενδεικτικά παραθέτω:

Μια θάλασσα δίχως κύματα
Κι ένας γκρεμός να πηγαίνει ολόισια στην άκρη του μυαλού
Να περιγράφει τα στοιχειά
Να τα μερώνει
Γητειές να τραγουδά
Πουλί της τρέλας.

(από το ποίημα «Εγώ ο μόνος»)

Κι επέμενα να ζαρώνω τις σάρκες μου
-Ώρες προσποίησης μπροστά στον καθρέπτη –
Μα τώρα τέλειωσε
Ήρθε ο καιρός να με δείτε γυμνό
Και να
Στέκομαι μπροστά σας
Κι έχω στα μάτια μου μόνο ριπές απ’ αγέρα

(από το ποίημα «Νικολάι Σταβρόγκιν»)


Να βρω την άκρη στα νήματα τούτα
Που μου χάραξαν στην όψη
Ένα μονίμως ιδιόρρυθμο χαμόγελο
Ξεχειλωμένο από παντού
Και μια ματιά πετράδια σπασμένα γεμάτη

(από το ποίημα «Πετράδια σπασμένα»)


Είναι που στα μάτια σας βλέπω τους λεπτοδείκτες
Γυρνούν τώρα ανάστροφα
Καρφώνονται στη ράχη μου
Και με δικάζουν
(...)
Και σας κοιτώ κατάματα
Ίσια κατάβαθα στο παιδί
Που κάποτε άπλωνε το βλέμμα του στη θάλασσα
Κι όλα της γης τα χελιδόνια τ’ αγκαλιάζαν.

(από το ποίημα «Λαθρομετανάστης»)

Εξαιτίας τέτοιων δειγμάτων που είναι διάσπαρτα στα ποιήματά της, με πολύ ενδιαφέρον θα διαβάσω την επόμενη συλλογή της Ειρήνης για να δω πώς θα διαχειριστεί τότε την έμπνευσή της.

Χριστίνα Λιναρδάκη